Catalog

  Hundëzakët
Hundëzakët nuk  njiheshin nga shkenca deri ne vitin 1890. Gojëdhënat e fshatit flet  për 5 Oficer të Aleksandërit të Madhe, të  cilët  rrugës për ne Persi kishin dezertuar ose humbur kishin kapërcye malet e Himalajeve rreth 300 para erës sonë aty ku janë tash pasardhësit e tyre.

Presidenti amerikan Ronald Regan, i njohur edhe si aktor hollivudian jetëgjate, porosiste ti vinin cdo muaj nje sasi frutash nga hundëzakëve gjatë kohës kur ishte në Shtëpinë e Bardhë, por edhe pasi kalo mandati .

Tek  hundëzakët nuk njihet mbi pesha, as sëmundjet e zëmrës dhe të kancerit, as nuk vuajnë nga  prishja e dhëmbëve deri afër moshës 100 vjec, dhe nuk përdorin syze optike dhe ruajnë shikim e rregullt deri në vdekje.

Për qindra vjet territori i krahinës se Hunza udhëhiqeshe nga një princ. Me vone nga 1892 deri ne 1949, Anglezet ishin ata qe bënin ligjin ne keto territore. Ne 1949, Pakistani morri përsëri kontrollin e Hunza. Kjo u arrit nëpërmjet traktatit qe u krye me Kombet e Bashkuara dhe qe solli fundin e luftes Pakistan-Indi për këtë krahine. Burushet janë njerëz shume krenar dhe mjaft mikpritës. Shume prej tyre kryesisht punojnë token, por disa merren dhe me tegeti dhe turizëm.

Disa nga Burushat punojnë per shtetin. Lidhjet familjare te Burusheve jane shume te rëndësishme. Burri është gjithmonë ne krye te familjes. Ato zakonisht nuk martohen me asnjë grup tjetër etnik, as Hunza ose Nagar Burusho. Shtepite e tyre jane ndertuar me beton ose gur dhe nuk jane shume te ngrohta nga dimri. Zakonisht përdoret Kerosene për tu ngrohur. Burushet hajn shume fruta, perime dhe prodime gruri. Disa nga ushqimet e tyre te preferuara jane pjeshka, kajsia dhe arrat. Ata rrisin dhente per lesh dhe qumesht. Industria e tyre primare eshte prodhimi i rrobave prej leshi dhe kajsia te thara.

Gjuha qe flitet nga Burushet quhet Burushaski. Eshte gjuha e tyre kryesore por nuk eshte akoma nje gjuhe qe shkruhet. Njerëz te kualifikuar nevojiten për te formuluar alfabetin e këtyre njerëzve, ne një mënyre qe Bibla te përkthehet ne gjuhen e tyre. Hunza, Nagar dhe Lugina Yasin kane dialekte te vecanta. Shume ngjashmëri ka ndërmjet Hunza dhe dialektit Nagar. Urdu është gjuha kombëtare e Pakistanit dhe është dhe gjuha dytësore e Burusheve.

Tradicionalisht, Burushet ishin animist, besonin ne objekte qe nuk kane shpirt, por Islami tani eshte feja e tyre. Burushet kane nje diference nga lugina ne lugine te klasifikuar se nga kush fraksion i Islamit ato ndjekin. Shume prej tyre jane Ismails, te tjeret Shia ose Sunni. Aga Khan qe eshte dhe udheheqesi shpirteror i Ismailive dhe thuhet se eshte i vetmi qe ka Shpirtin e Shenjte.

Ata besojnë se ai është rapresentuesi i Zotit ne toke. Ismaili nuk besojnë se Jezusi ishte fëmija i zotit, por ama ato besojnë se ai qe një profet i madh. Burushet nuk kane asnjë fare urrejtje ndaj Krishterëve sepse ato pranohen si udheheqesat shpirtëror ne kuptimin vëllazëror. Ata madje janë dhe te hapur sa here ka diskutime për Zotin dhe nuk e dekurajojnë kurrë atë qe do te lexoj Biblen. Shitet nuk janë dhe aq te hapur.

Ajo që gjithashtu është interesant është fakti se këta   (siç u përmend edhe më lartë) kanë mbetën mbrapa në kohë dhe me këtë edhe besimi i tyre i vjetër.
Këta besojnë në vëllaun e Zeusit, Zaun. Edhe kjo nuk është kurrë far rastësie, sepse ZE siç e dimë ishte burimi i Zeusit në toskërishte, kurse ZA gegnishte është burim i ZAUt të Kalashëve.

Këta e dinë fare mirë se prej nga e kanë prejardhjen (nga Leka i Madh), por kursesi nuk mund të dinë se kanë lidhje me Shqiptarët. Sepse siq e dimë historianët Grekë i bënë të gjithë Grekë, duke përfshi këtu edhe Lekën. Dhe kjo është arsyeja pse sot Kalashët thonë ne e kemi prejardhjen prej Grekëve.


Lugina ku jetojnë quhet dhe ne ditët e sotme Hundëza (Hundë e vogël) dhe me te vërtetë  kjo fushë mbyllet me një hundëz midis dy maleve qe e rrethojnë. Një tjetër vendosje moçalore quhet Balta.

Dialekti i tyre quhet Burrusheski qe do te thote gjuhe e burrave. Reaguan ndaj imponimit te fesë moslemane dhe megjithatë edhe sot bëjnë dhe pijne
(ne kundërshtim nga te gjithë banoret e atjeshëm) verë e madje te përziere me ujë, siç bënin te lashtët. Shume zakone dhe tradita te tyre dëshmojnë prejardhjen iliro-helene te tyre.

sqarime, studime, receta shëndeti dhe botime për Hundëzën dhe gjuhën Burushaski, gjuhën e burrave, e cila është një gjuhë e pashkruar.


Hundëzakët janë të bardhë dhe me mollëza të kuqe. Shumica e 50 mijë hundëzakëve kanë sy blu, të gjelbër ose bojë hiri dhe flokë që kalojnë nga e verdha e misrit tek e zeza e korbit. Disa fëmijë kanë edhe flokë të kuq. Lart në male është një fis i madh që quhet KALASH dhe ngjashmëria e tyre me paraardhësit evropianë të lë me gojë hapur. Perënditë e Kalasheve kryesohen nga perëndia Di-Zau (Diell-Zeus).

 Kalashët skalisin në portat e tyre edhe një gjë që shpreh origjinën e tyre të lashtë ilire dhe lidhjen e tyre me Aleksandrin e Madh: dy brirë dhije (edhe Skënderbeu dy brirë dhije kishte në përkrenare). Një lule të egër me ngjyrë të verdhë, që fëmijët e mbledhin në mal apo fushë e quajnë BISHA. Një libër gjuhësor i hollësishëm për rajonin e Hundëzës është botuar nga prof. Etienne Tiffou, “Hunza Proverbs”, University of Calgary Press, Calgary, 1993. Nga ky libër tregohet se hundëzakët përdorin shprehjet apo fjalët e mëposhtme: I bukur si yll (gjinia mashkullore); E bukur si Hëna (gjinia femërore); Foljet kam dhe baj në zgjedhimet e tyre të ndryshme, si psh., e kam ba; Dhelpra e quan të tharët rrushin kur nuk e arrin; zor (vështirë); Shtrij kambët sa ke jorganin; BUE (buejt e arës); Ku damë na zer besa; Sheja si ka ra e ka da; IN (nj_); BAR; Agon, a ke ni (po agon, e ndjen); bubullima; Çila (hapa); kurban; beson; hunda; ballkon etj. Ndërsa të dhënat e mëposhtme janë nxjerrë nga libri i dr.Jay Milton Hoffman “Hunza: Fifteen secrets of the healthiest and oldest living people”, Professional Press Publishing Assoc, 5th Ed., Valley Center, 1985. Titulli i këtij libri në shqip është: “Hunza: Pesëmbëdhjetë të fshehtat e njerëzve më të shëndetshëm dhe më të vjetër që jetojnë”.
Hundëza, vendi i vendosjes së ilirëve.

Pllaja e Hundëzës është 2300-2700 metra mbi nivelin e detit dhe tërë lugina rrethohet nga male me lartësi 6000-7500 metra mbi nivelin e detit. Edhe pse vendi është malor, ai është shumë pjellor në prodhimin e zarzavateve, frutave e drithërave të ndryshme, si për shembull: patate, bizele, kastraveca, grurë, misër, elb, kajsi, dardhë, mollë, pjeshka, kumbulla, fiq, qershi, rrush, shalqi etj. Banorët janë bujq (ar-bërës) të shkëlqyer dhe kanë krijuar një sistem mahnitës e madhështor taracash dhe vaditjeje për to. Kanalet kullues, që lidhin dhe ushqejnë taracat me ujë quhen KULLSE.


Një mal ngjitur me luginën është i mbuluar me akullnaja, të cilat rrëshqasin me kalimin e kohës; ky mal quhet RAKAPOSHI (Ra kah poshtë). Banorët jetojnë në harmoni të plotë, kanë shëndet shumë të mirë dhe rrojnë gjatë. Banorët e Hundëzës janë të gjatë, racë e bardhë dhe me flokë ngjyrë gështenjë.

Banorët e Hundëzës rrojnë 100-140 vjeç dhe nuk njohin ndonjë sëmundje, çfardolloj qoftë. Njerëzit janë shumë mikpritës dhe ndihmues të njëri tjetrit. Nuk ekziston ndonjë lloj krimi në Hunza.

Një djalë i lindur ushqehet me gji për tre vjet, kurse një vajzë për dy vjet dhe gjatë kësaj periudhe burri dhe gruaja nuk kanë marrëdhënie. Në Hunzë nuk ka ndarje të çifteve martesore.
Hundëzakët, tradita të njëjta me shqiptarët e lashtë.

Banorët pëlqehen të quhen Hundëzakë (Hunzakuts), e cila tingëllon saktë sipas shqipes.

Vallet e hundëzakëve shoqërohen nga daullet, fyejt apo pipëzat dhe valltarët kërcejnë të kapur dorë më dorë në formë rrethi. Një valle popullore e rëndësishme është Vallja e Shpatave, që kërcehet vetëm nga burrat dhe valltarët vishen me rrobe me ngjyra të quajtura KAMARBUNDE.

 Veçan shtohet se për Vallen e spikatur Shqiptare të Shpatave gjendet një pikturë madhështore në Vjenë e punuar nga një piktor i famshëm austriak. Në raste festimesh, më të vjetrit veshin pelerina leshi të qëndisura, të quajtura Çuka.

Kryetari i Hunzës e ka titullin “i MiRi” (The Mir). Në tetor bëhet festa e verës (pijes alkoolike). Gratë nuk janë të mbuluara me perçe.

Festa më e rëndësishme është festimi i Vitit të Ri diellor (ashtu si pellazgët, arbëreshët) që festohet më 21 mars. Ky festim quhet NA UROSH dhe dita e parë e vitit të ri bie më 21 mars. Në një ditë të vetme të dhjetorit organizohen të gjitha martesat e vitit.
Zakonet shqiptare



Ushqimi
Nuk ka insekte përveç mizës se zakonshme. Derri nuk ekziston atje dhe po ashtu edhe mishi I derrit nuk përdoret  për tu ngrenë.

Ato janë  99% vegjetarianë. Nuk ka qen, mace, pula apo bretkosa.

Veçan, Dr. J. M. Hoffman vërejti qe banoret hanin shume frutën e kajsisë dhe tulin e bërthamës së kajsisë.

Të fshehtat e jetëgjatësisë se tyre janë përmblidhu si me poshtë nga Dr. J. M. Hoffman, i cili vizitoi dy here Hundëzën:
1- Te shëndetshëm dhe te shplodhur
2- Klima dhe ajri
3- Toke pjellore
4- Ushtrime fizike ditore duke iu ngjitur dhe zbritur tarracave
5- Gjumi i plote dhe qetësi absolute për tere natën
6- Pirje e madhe uji qe rrjedh nga akullnajat
7- Pirje çaji me rrëshirë shkembi (qe e quajne shëlli-jete)
8- Mungesë shqetësimesh
9- Ushqim me vitamina dhe minerale (fruta, drithëra, zarzavate)
10- Ushqime te pa sheqerosura
11- Ushqime pa dhjamëra dhe yndyra
12- Mungese sëmundjesh
13- Jashtëqitje e trashe tre here ne dite
14- Mos ngrënia e mishit te derrit dhe te qenit pothuaj vegjetarianë
15- Mos pirje kafes

Vendbanimi
Vendbanimi i pasardhësve të ilirëve në Pakistan
• Lugina ku jetojnë sot quhet Hundëza (Hundë e vogël)
• Kjo fushë mbyllet me një hundëz
• Rrethohet nga dy male 6000-7500 metra mbi nivelin e detit
• Një vend moçalor quhet Balta
• Pllaja e Hundëzës është 2300-2700 metra mbi nivelin e detit
• Vendi ku banonin më pas u quajt Kafiristan (të pafetë)
• Sot e quajnë Nuristan
• Vendbanimi i tyre është aty ku takohen Afganistani, Pakistani, Kina, Taxhikistani, në pjesën e Pakistanit
• Dialekti i tyre quhet Burrusheski (gjuhë e burrave), dhe e pashkruar
• Reaguan ndaj futjes së fesë myslimane
• Pijnë verë të përzierë me ujë, si paraardhësit e tyre

Karakteristika të tjera gjasore
• Lart në male një fis i madh, që quhet KALASH
• Perënditë e Kalashëve kryesohen nga perëndia Di-Zau (Diell-Zeus) Kalashët skalisin në portat e tyre, që shpreh origjinën e tyre të lashtë ilire, dy brirë dhije
• Edhe Skënderbeu dy brirë dhije kishte në përkrenare
• Një lule të egër me ngjyrë të verdhë e quajnë BISHA

Karakteristika të hundëzakëve
• Gjithsej 50 mijë është numri i tyre
• Janë të gjatë
• Të bardhë
• Me mollëza të kuqe
• Shumica e tyre kanë sy blu, të gjelbër ose bojë hiri
• Me flokë gështenjë, që kalojn nga e verdha e misrit tek e zeza e korbit
• Jetojnë shumë vjet


Nje sqarim mbi vete Leken e Madh dhe termin "Maqedoni" na jep dhe Nezir Myrta:

Makedhonia illire e Lekës së Madh illirian (Aleksandri i Madh) shtrihet në një pjesë të territorit të Maqedonisë së sotme (IRJM) dhe pjesa më e madhe e saj shtrihet gjeo-politikisht deri në zemër të Greqisë së sotme, si historiografi e falsifikuar sllavo-greke.

E gjithë Antroponomia edhe Toponomastika e këtij linguinomi – Makedhonia paraqet bartjen e gjithëmbarshme historiografike antike illire prej antroponimeve, toponimeve, hidronimeve, si emërtime të cilat mund të shpjegohen vetëm përmes Shqipes së Vjetër. Dihet se, ndryshimet ethymologjike, të cilat u bënë gjatë periudhave greko-bizantine dhe romake, po ashtu edhe pas këtyre sllave, në lidhje me prejardhjen e emërtimeve, përkundër vështirësive të gjurmimeve linguistike, përsëri mund të vërehen rrënjët skipe-illire, në toponimet dhe hidronimet kryesore makedhone.

Gjuha e vendit illirian – Makedhonia ishte – Skipja – Shqipja e Lekës së Madh, e Filipit të Makedhonisë, ishte ajo gjuha që nuk e kuptonin authorët antik, të cilët nga mëria ekspansioniste e quanin Shqipen e Vjetër edhe gjuhë barbare (“Aleksandri I Madh fliste një gjuhë barbare, që nuk ishte as greke dhe as latine”). Ishte ajo Shqipja e Lekës së Madh, e përcjellur gjatë pushtimeve të tij deri në Aleksandri, e deri në – Hindi, po ashtu deri tej illerit gjërman – në rrafshin trekontinental afriko-azio-europian! Leka I Madh nuk pushtoi vetëm ushtarakisht, por edhe pushtoi kulturalisht antikuitetin botëror të kohës, Ai krijoi edhe Mrekullitë.

Stands strong and proud.

The Hunza (Burushaski: ہنزہ, Urdu: ہنزہ‎) is a mountainous valley in the Gilgit–Baltistan region of Pakistan. The Hunza is situated north/west of the Hunza River, at an elevation of around 2,500 metres (8,200 ft). The territory of Hunza is about 7,900 square kilometres (3,100 sq mi). Aliabad is the main town is while Karimabad is a popular tourist destination because of the spectacular scenery of the surrounding mountains like Ultar Sar, Rakaposhi, Bojahagur Duanasir II, Ghenta Peak, Hunza Peak, Passu Peak, Diran Peak and Bublimotin (Ladyfinger Peak), all 6,000 metres (19,685 ft) or higher.